Vergilerle gelir elde etme (fiskal amaç) amacı ön planda olmakla beraber, gelir dağılımındaki eşitsizliği giderme gibi mali olmayan bir amaca da ulaşılır. Gelir dağılımında adaleti sağlayacak temel kriterlerden biri, ödeme gücüne göre vergilemedir. Servet, bir ödeme gücü göstergesidir. Serveti olan ile olmayanı birbirinden ayırabilmek için, hem servet sahipliği hem de servet transferi üzerinden vergi alınması, adil gelir ve servet dağılımı için gereklidir.
Ayrıca gelir dağılımı ile servet dağılımı arasında bir korelasyon vardır:
- Servet, hem gelirden ortaya çıkan bir sızıntıdır hem de gelir yaratma özelliğine sahiptir.
- Servet, gelir getirse de getirmese de sahibine gelecekteki işsizlik ya da hastalık olasılığına karşı güven duygusu verir.
- Servet, sahibine sosyal mevki, ün ve prestij gibi faydalar sağlar.
Gelir dağılımının adil hale getirilmesinde yol alamayan ülkeler, servet eşitsizlikleriyle mücadele etmek zorunda kalıyor. Üstelik ekonomik istikrarsızlıklar, salgın hastalıklar ve doğal afetlerle gelir ve servet eşitsizlikleri daha da büyüyor.
İşte tüm bu olağanüstü şartlar, her ne kadar olumsuz bir hava solutsa da bazı kesimler için eskiye göre daha güçlü bir yeniden yapılanma fırsatı sunuyor. COVID-19 pandemisi de bazı kesimler için yıkıcı sonuçlar yaratmaya devam ediyor ama umduğundan fazla gelir servet edinen kesimler de mevcut. Her iki kesim aynı toplumda, değişen ödeme güçleriyle bir aradalar.
Zengin ile yoksul arasındaki makasın açılması ve servetin belirli kesimlerin elinde toplanması, pandemiyle mücadelede alınan önlemlerin yarattığı iş-gelir kaybı, devletlerin artan sağlık harcamaları ve böyle bir pandemiye bozulan ekonomik göstergelerle yakalanan ülkeler, birer birer gelir kaynakları araştırmaya başlıyorlar. 2020 biterken önce Rusya ardından Arjantin, servet vergisi kanunu çıkardılar.
Zaten pandemi olmasa da eşitsizlik içinde bir dünyadayız. Ünlü ekonomist Thomas Piketty’nin de yazarları arasında bulunduğu 2018 yılında yayınlanan Dünya Eşitsizlik Raporu[1]na göre;
- Son 30 yılda eşitsizlikteki artışta özellikle Rusya ve Çin’e dikkat çekiliyor.
- 2016 yılında Rusya’da nüfusun en zengin %10’luk kesiminin milli gelirden aldığı pay %46, Çin’de ise bu oran %41.
- Rusya’nın sosyalist sistemden kapitalizme geçişinin, Çin’in aşırı devlet denetimine sahip olmasının gelir ve servet eşitsizliklerini arttırıcı rol oynadığına inanılıyor.
Rusya ekonomisi pandemi nedeniyle 2020 yılında %3,1 oranında küçüldü. Arjantin ekonomisi daha kırılgan ve küçülme oranı %10 olarak gerçekleşti (IMF, WEO, Nisan 2021, s. 132).
Tüm dünya ülkeleri gibi onlar da pandemide can kayıpları yaşadılar ve maddi zorluklarla karşılaştılar. Zorluklarla mücadelede her iki ülkenin ortak kararı, servet vergisi almak oldu. Servet vergileriyle, hem bir defaya mahsus Hazineye irat sağlamayı hem de eşitsizlikleri gidermeyi amaçlıyorlar.
İtalya, İspanya ve Fransa gibi Avrupa ülkeleri de pandemi nedeniyle sağlık sistemi eleştirilen, yüksek sayıda kayıp veren ve yüksek kamu borç stokuna sahip ülkeler. Üstelik küçülme oranları rekor düzeyde. IMF’nin son verilerine göre (WEO, Nisan 2021, s. 131) 2020 yılında Fransa %7, İspanya %9,1 ve İtalya %8,1 oranında küçüldü. Ama bu ülkeler birer Avrupa Birliği ülkesi ve Avrupa Birliği içinde “Avrupa Dayanışması” ile “Avrupa Merkez Bankası imkanları” sayesinde finansman sorunlarını çözebiliyorlar. Servet vergilerini ekonomik ve sosyal yaşamın gündemine taşımıyorlar.
Arjantin’de önerilen servet vergisi, 2,4 milyon $ – 36 milyon $ arasında serveti olanlardan %2 ile %3,5 arasında değişen vergi oranlarına sahip. Daha zengin olanlar daha çok vergi ödüyor. Ülke dışında, özellikle Uruguay’da serveti bulunanlar için vergi oranı %5,25 olacak.
Rusya’nın Robin Hood vergisi ise tek oranlı tarifeye sahip. 1 milyon rublenin üzerindeki banka hesaplarının faiz gelirlerinden %13 oranında vergi alınıyor.
Servet vergisi yerine başka çözümler de var…
Amaç gelir elde etmekse;
- Gereksiz kamu harcamalarının kısılması, israfın önlenmesi bir çözümdür.
Amaç, gelir-servet eşitsizliklerini azaltmaksa;
- Serveti tabana yaymakta geç kalmamak gerek. Orta ve uzun vadede ülkeleri zenginleştirecek ve gelir-servet eşitsizliği seviyelerini kontrol altına alacak bir yöntem de; beşeri sermayeye bir an önce yatırım yapılmasıdır. İnsana yapılan yatırımın getirisiyle servetin tabana yayılması sağlanacaktır.
Prof. Dr. Binhan Elif YILMAZ
09.04.2021
[1] https://wir2018.wid.world/files/download/wir2018-summary-turkish.pdf
