Asgari ücretlinin, teknik bir terimle “marjinal tüketim eğilimi yüksek”tir. Bir başka deyişle gelirinin hepsini zorunlu tüketime ayırır. Asgari ücretlinin gelirinin dörtte üçü de başta gıda olmak üzere, ulaşım ve konut harcamalarına gider. Yaşadığımız enflasyonist süreç ve gıda fiyatlarındaki artış göz önüne alındığında, asgari ücret de gıda fiyat artışına endeksleniyor.
Kasım ayı manşet enflasyonu TÜİK tarafından yıllık %84,4, aylık %2,88 olarak açıklandı. Ancak Gıda TÜFE yıllık %102,5, aylık %5,75 oranında artış gösterdi. Arada 18 puanlık bir fark var. Ekim ayı manşet enflasyonu ile Gıda TÜFE arasındaki fark 13,5 puandı.
Dolayısıyla yıllık TÜFE’de %84,4’e doğru zirve olan %85,5’den kısmen baz etkisiyle geri gelindi ama ayrıntılara bakıldığında gıda fiyatlarında yükseliş hızlı.
Zaten son bir yılda bazı temel gıda ürünlerinde fiyat artışı oranları çok yüksek. Örneğin sütte %162 artış var, pirinçte %145, tereyağında %137, makarnada dahi %126’lık yıllık fiyat artışının olduğunu görüyoruz.
Oysaki Türkiye’nin 1948 yılından bu yana üye olduğu FAO (Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü)’nün Küresel Gıda Fiyat Endeksi binde 3 olarak değişti ama Türkiye’de son bir yılda TÜİK’in Gıda Fiyat Endeksi yıllık değişimi %102,5 oldu.
Dünyada gıda fiyatları 2022 yılı boyunca düşüşünü devam ettirdi. Küresel Gıda Fiyat Endeksi pandemi öncesine, yani 2020 Mart ayına döndü. Türkiye gıda fiyatı konusunda dünyadan tamamen ayrışmış durumda. Çünkü enerji, ulaşım, gübre, tohum maliyeti dövize endeksli. Örneğin benzinin litre fiyatı 1 yılda %90, mazot ise %125 arttı. Gübrenin hemen hemen tamamı ithal.
Gıda fiyatlarında düşüş zor görünüyor. Maliyetleri azaltacak faktör olarak ÜFE’deki gerilemeye umut bağlanabilir. Kasım ÜFE yıllık %157’den %136’ya geriledi. TÜFE ile ÜFE arasında bir ay önce 70 olan fark 50’ye indi. Ancak TÜİK’in açıkladığı rakamlara göre Tarım-ÜFE Ekim ayında yıllık %163,3, aylık %4,6 artış gösterdi. Ayrıca Tarımsal Girdi Fiyat Endeksi (Tarım-GFE) Eylül ayında yıllık %138,2, aylık %2,9 arttı. Görüldüğü üzere her iki tarım endeksi tarihi rekorlar kırıyor.
Gıda TÜFE’de Aralık ayında baz etkisi görülecektir. Çünkü Aralık 2021’de gıda fiyatları %16 oranında artmıştı. 2022 Aralık’ta bu düzeyde bir artış beklenmiyor. Ama baz etkisi de yıllık bazda fiyatların gerilediği anlamını taşımıyor, sadece fiyatların artış hızında yavaşlama anlamına geliyor.
Asgari ücrete uygulanacak “enflasyon farkı”nın belirlenmesinde gıda fiyatlarına bağlılık ön planda. Ancak Gıda TÜFE başta olmak üzere, gıda fiyat artışının çok büyük belirleyicisi olan Tarım ÜFE ve Tarım GFE artış hızının bu derece yüksek olması, asgari ücret enflasyon farkını yukarılara taşıyacak en önemli kriterler.
TÜRK-İŞ’in araştırmasına göre Kasım 2022’de dört kişilik bir ailenin aylık gıda harcaması tutarı, yani açlık sınırı 7.786 TL. Yoksulluk sınırı olan dört kişilik ailenin yapması gereken toplam harcama da 25.365 TL. DİSK’in yoksulluk sınırına atfen önerdiği asgari ücret, 13.200 TL. DİSK bu önerisiyle dört kişilik ailede iki kişinin asgari ücretli olarak çalışmasıyla ancak yoksulluk sınırında yaşayabileceğini gözler önüne serdi. Ancak işverene maliyeti itibariyle asgari ücret görüşmelerinde dikkate alınması ihtimali maalesef yok, zaten DİSK Asgari Ücret Komisyonunda yer almıyor.
TÜİK İşgücü Maliyeti İstatistikleri ile Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması, çoğu ücretin asgari ücret civarında toplandığını ortaya koyuyor. Bir başka deyişle brüt asgari ücret brüt ortalama ücret olmaya başlıyor.
Prof.Dr. Binhan Elif YILMAZ
7.12.2022
Not: Bu yazının bir kısmı, 7.12.2022’de halktv.com.tr’de yayımlanmıştır.
