20 Haziran’da Hazine ve Maliye Bakanlığı Mayıs ayı kamu borç stoku göstergelerini yayınladı. Merkezi Yönetim Borç Stoku tüm riskleriyle beraber hızla artıyor. Mayıs 2020’de 1,633 milyar ₺ olan merkezi yönetim borç stoku Mayıs 2022’de 3,364 milyar ₺’ye ulaştı. İki yıl içinde artış oranı %106 oldu.
Merkezi Yönetim borç stokunun %68’i döviz cinsinden. Döviz cinsi borç 2 yılda %237 oranında artış gösterdi, kur artışı da 2 yılda %135 olarak gerçekleşti.
Borcun geri ödeme kapasitesinin bir ölçüsü olarak dış borç servisi/ihracat oranı kullanılır. Ülkeye ihracat ile döviz girişinin artması, borç servisini gerçekleştirmek için çok önemlidir. Aylara göre ihracat artış hızı, borç servis artış hızının üzerinde olmalıdır.
Dış borçların geri ödenmesi (servisi) kur artışı nedeniyle her geçen gün zorlaşıyor. Son altı ayda kurdaki yükseliş ihracat rakamlarına olumlu yansısa da, dış borç ödeme kapasitesi düşüyor. Örneğin Nisan ayı ihracatı 23.4 milyar $ ancak dış borç servisi 2.9 milyar $ olarak gerçekleşti. Mart ayında ihracat rakamı 22,7 milyar $ ve dış borç servisi de 2,3 milyar $ olarak gerçekleşti. Benzer ilişki 1958 moratoryumuna giden süreçte yaşanmıştır.
Dış borç stokunda 2 yıldır görülen çok yüksek artış ve ihracat artışının borç ödeme hızına yetişememesi, 1958 yılındaki moratoryumu hatırlatıyor. Adnan Menderes başbakanlığındaki Demokrat Parti hükümeti, ülkenin içinde bulunduğu mali güçlükler ve borçların ödenemeyecek hale gelmesi nedeniyle moratoryum ilan etmiş, Türkiye’nin IMF ile tanışıklığı ilk kez böyle başlamıştı. 1956 yılında borç servisindeki yıllık artış ihracat gelirindeki yıllık artışı büyük ölçüde aşmış, borcun GSYH içindeki payı artmıştı. Döviz girişinde azalma, dış yükümlülükleri olumsuz etkilemişti. Ayrıca o dönemde para arzındaki artış oranı da böyle risklere eşlik etmiş ve para arazı artışı 1954-1957 yılında %30, 1958-1960 arasında da %23,6 olarak gerçekleşmişti.
Prof.Dr. Binhan Elif Yılmaz
21.6.2022
Not: Bu yazının bir kısmı 21.6.2022’de halktv.com.tr’de yayımlandı.
