TÜİK, her ayın 3. haftasında ekonominin nabzını tutan önemli bir gösterge olan Tüketici Güven Endeksi (TGE)ni açıklar. Endeks değeri, TCMB ve TÜİK’in birlikte yürüttükleri tüketici eğilim anketi sonuçlarından hesaplanır. Bu anketlerle tüketicilerin (hane halklarının) maddi durumu, harcama ve tasarruf eğilimleri, fiyatlar seviyesi, işsizlik, genel ekonomik durum gibi konulardaki hem mevcut durum değerlendirmeleri hem de gelecek dönem beklentileri ölçülür.
TGE, 0 ile 200 arasında bir değer alabilir. Endeks değerinin 100’ün üzerine çıkması tüketicilerin ekonomik gelişmelere karşı iyimser olduklarını, 100’ün altına inmesi de kötümser olduklarını gösterir.
Endeks değerinin son üç yıllık gelişimi Grafik 1’de yer alıyor. TGE son üç yılın en düşük değerini Ekim 2021’de aldı. Hatta endeks Ekim’de Eylül’e göre %3,6 oranında azalarak sert bir inişle 76,8 olarak gerçekleşti.
Grafik 1. TGE (Ekim 2018 – Ekim 2021)
Ancak 2021 yılının Ocak ve Mayıs aylarında TGE’de yükselme olmuştu. Bu yükselişin nedenleri için ankete verilen cevapların endeks değerlerini kontrol ettiğimizde; o aylarda ücretlerin değişeceğine ve fiyatların gelişimine ilişkin olumlu beklentiler ile beraberinde tasarruf etme/borç bulma ihtimalinin yükseldiği görülüyor. Ancak beklentinin olumluya döndüğü bu ayların hemen ardından TGE’de keskin bir düşüş yaşandığı, beklentilerin karşılanamadığı, özellikle hane halkının hem kendi refahları hem de fiyatların değişimine ilişkin kötümserlik içinde olduğu anlaşılıyor.
TGE, farklı alt endekslerden oluşuyor. Dolayısıyla TGE değerine bu alt endeksler etki ediyor. Bunlar;
- Mevcut dönemde hanenin maddi durumu,
- Gelecek 12 aylık dönemde hanenin maddi durum beklentisi,
- Gelecek 12 aylık dönemde genel ekonomik durum beklentisi,
- Gelecek 12 aylık dönemde dayanıklı tüketim mallarına harcama yapma düşüncesi.
Ekim ayında bu alt endeks değerlerinin gelişimi ise şöyle;
- “Gelecek 12 aylık dönemde hanenin maddi durum beklentisi” alt endeksi Eylül’de 79 iken, Ekim’de %4,4 oranında azaldı ve 75,6’ya geriledi.
- “Mevcut dönemde hanenin maddi durumu” alt endeksi Eylül’de 62,6 idi, Ekim’de %3’lük azalışla 60,7’ye indi.
- “Gelecek 12 aylık dönemde dayanıklı tüketim mallarına harcama yapma düşüncesi” alt endeksi Eylül’de 97,7 iken, Ekim’de %1,1 oranında azaldı ve 96,6 oldu.
- Ayrıca “Gelecek 12 ayda genel ekonomik durum beklentisi” endeks değeri Eylül’de 79,3 iken Ekim’de %6,4’lük azalışla 74,2 olarak gerçekleşti.
Alt endeks olarak değerinde en fazla gerilemenin olduğu “Gelecek 12 ayda genel ekonomik durum beklentisi”ndeki gelişim ile TGE arasında son aylarda önemli bir ilişki var. O nedenle bu alt endeks ile TGE’nin seyrini birlikte dikkate alan Grafik 2’ye bakılabilir.
Grafik 2. TGE ve Alt Endeks İlişkisi (Ekim 2018 – Ekim 2021)
Aslında Ocak 2021’e dek “Gelecek 12 aya ilişkin genel ekonomik durum beklentisi”nin değerine bakarsak (turuncu çizgi), her zaman TGE’nin (mavi çizgi) altında kaldığı, bir başka deyişle geleceğe dair ekonomik gidişat iç açıcı olmasa da, hane halklarının harcama yapma, tasarruf etme, borç bulma beklentileri olumlu olabilmişti.
Fakat Ocak 2021’den itibaren Ekim 2021’e kadar genel ekonomik durum beklentisi ile TGE birlikte hareket etmeye başladı. Anlaşılıyor ki TGE’nin yükselmesi/düşmesi tamamen halkın gelecekte genel ekonomik durumuna ilişkin beklentisine bağlı. Dolayısıyla halk ekonomik gidişatı artık hiç olmadığı kadar iyi algılıyor.
Prof. Dr. Binhan Elif YILMAZ
25.10.2021
